Φωτογραφία, ή εικόνα;

Τα όρια, τα στάδια και οι μεταμορφώσεις.

Στα παραδείγματα καταγράφονται: το ξεκίνημα από μια φωτογραφία και πως στο τέλος μετά από "απλές", μηχανικές δημιουργικές παρεμβάσεις καταλήγουμε σε μια εικόνα.

Τα όρια, οι όροι, οι έννοιες.

Η φωτογραφία είναι μια μηχανική καταγραφή της ορατής πραγματικότητας, αυτό δηλαδή που φαίνεται χάρη στο φως, είναι ένα απόσπασμα χώρου σε μια χρονική στιγμή (χώρο-χρόνος) που καταγράφει μια μηχανή, η φωτογραφική.

Όντας μηχανική η καταγραφή, δηλαδή δεν γίνεται με το χέρι που οδηγείται από τον εγκέφαλο (δια χειρός), και κάποιο όργανο κρατημένο στο χέρι που να αφήνει ίχνη σε κάποια επιφάνεια (χαρτί πχ), η φωτογραφία είναι ότι ποιο πιστό, αντικειμενικό, μέσο καταγραφής των όσων ορατών ίσως και κάποιων αόρατων στο μάτι, που μας περιβάλλουν, με ειδικές τεχνικές και μέσα (λόγο μεγέθους πχ).

Το τελικό αποτέλεσμα της φωτογραφικής εκτύπωσης σε ένα χαρτί, έχει αρκετά από τα χαρακτηριστικά μια ζωγραφικής εικόνας, αλλά και σημαντικές διαφορές από κάθε άλλο είδος εικόνας που δεν έχει προκύψει με φωτογραφικό μέσο.

Αυτές οι διαφορές χαρακτηρίζουν τη φωτογραφία έτσι που άμεσα μπορούμε να απαντήσουμε αυτό είναι μια φωτογραφία, και το άλλο είναι μια ζωγραφιά, ή μια εικόνα.
 

Εικόνες ζωγραφισμένες με το χέρι, με χρωστικές ουσίες και άλλα μέσα που αφήνουν ίχνη για μεγάλο διάστημα σε διάφορες επιφάνειες έχουμε βρει να έχουν γίνει από την εποχή που οι άνθρωποι ζούσαν σε σπηλιές. Μέχρι σήμερα η ζωγραφική παραμένει μια θαυμαστή δημιουργική εκδήλωση του πνεύματος.

Η φωτογραφία όμως θα έχει μόλις δυο αιώνες ζωής το 2026.

Στη φωτογραφία, αυτό που βλέπουμε κατά γενική αποδοχή και εκ πρώτης όψεως έτσι και αποτυπώνεται, σε σημείο που ο καθένας που θα δει τη φωτογραφία να έχει τη δυνατότητα να αναγνωρίσει το φωτογραφημένο έστω κι αν δεν το έχει δει ποτέ ξανά.

Παρόλα αυτά, εδώ και μερικά χρόνια, πολλοί είναι αυτοί που δηλώνουν πως τίποτα και ποτέ δεν βγαίνει στη φωτογραφία όπως είναι!

Ωστόσο, αυτή η όποια πιστότητα προκαλεί αντιδράσεις στους φωτογράφους, συχνά αποτελεί και αφορμή για κάθε είδους παραμορφώσεις κατά τη φωτογράφηση με διάφορα μέσα, έτσι που η φωτογραφία να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή αποστασιοποίηση από την πιστή και αντικειμενική καταγραφή της ορατής πραγματικότητας. 
 

Δημιουργική φωτογραφία.

Αυτή η διάθεση είναι καθαρά προσωπική. Η δημιουργική χρήση του φωτογραφικού μέσου βασικά κρατά από τη φωτογραφική διαδικασία την αμεσότητα και τη δυνατότητα για μια σύντομη καταγραφή στο χώρο-χρόνο.

Η δημιουργική χρήση του φωτογραφικού μέσου περιλαμβάνει: φακούς, φίλτρα, φιλμ (ΑΜ-Έγχρωμο), ειδικές τεχνικές, επεξεργασίες με ειδικές συνταγές χημικών, και σήμερα ψηφιακή επεξεργασία, και πολλά έτοιμα φίλτρα που αλλάζουν την πιστή και αντικειμενική καταγραφή σε κάτι που ίσως και να θυμίζει αυτό που φωτογραφήθηκε, ίσως όμως και όχι. Τα αποτελέσματα παράγουν περισσότερο εικόνες παρά φωτογραφίες. Είναι εικόνες όμως που έχουν καταγραφεί σε ελάχιστο χρόνο, όσο διαρκεί μια έκθεση, ή όσο διαρκεί η επέμβαση στη δομή ενός ψηφιακού φωτογραφικού αρχείου στον υπολογιστή.

Στη φωτογραφική λήψη ο φωτογράφος έχει πάντα το λιγότερο, δυο επιλογές.

Η μια είναι να επιλέξει τι θα αφήσει έξω από το κάδρο της φωτογραφίας του, και η άλλη, είναι να στήσει - συνθέσει  και να φωτίσει ότι θελήσει.

Στη ζωγραφική, ο ζωγράφος προσθέτει πάντα στο κάδρο, στο πίνακά του δηλαδή (μια άδεια επίπεδη επιφάνεια, ίσως χαρτί), ένα προς ένα το σχέδιο, τη σύνθεση, τα χρώματα. Ένας πίνακας, μια εικόνα, δεν έχουν χρονικό όριο μέσα στο οποίο θα καταγράψει ο δημιουργός το ορατό, ή μια προσωπική ερμηνεία του. 

Στην εικονική ζωγραφική μπορεί ο ζωγράφος να προσεγγίσει και με φωτογραφικό τρόπο το θέμα του, όσο χρόνο κι αν διαρκέσει η ολοκλήρωση του έργου.

Στην ανεικονική ζωγραφική, εικόνα είναι όλος ο πίνακας, δίχως κάποιο σημείο αναφοράς που να είναι κάτι γνωστό και αναγνωρίσιμο, και μπορεί ένας αδιευκρίνιστος αριθμός σχημάτων και χρωμάτων να γίνεται αντιληπτός από τον θεατή ανάλογα με την αισθητική του μόρφωση.

Ο στενός συγγενής με τη ζωγραφική, είναι η φωτογραφία που συχνά προσπάθησε να μοιάσει με την εικόνα χάνοντας ωστόσο το τεράστιο όπλο της που είναι η αμεσότητα και η πραγματικότητα η "αντικειμενικότητα".

Η αντικειμενικότητα της φωτογραφίας μπαίνει σε εισαγωγικά καθώς η προσωπικότητα του φωτογράφου και η σχέση του με τη ζωή και τη κοινωνία δεν αφήνουν ανεπηρέαστη τη φωτογραφία και ειδικότερα τη θεματολογία της και το τρόπο παρουσίασης.

Μια βασική ιδέα που ταλανίζει τη σκέψη πολλών είναι πως είναι δυνατό η φωτογραφία, ειδικά η έγχρωμη, ακόμη και του όμορφου τοπίου, να είναι τέχνη από τη στιγμή που αντιγράφει πιστά τη φύση. Είναι τέχνη η αντιγραφή;

Όμως  μήπως και η ζωγραφική με τη μεθοδολογία - τεχνική του φώτο-ρεαλισμού δεν κάνει το ίδιο αλλά με το χρωστήρα ή με τον αερογράφο; Μήπως οι ζωγράφοι δεν χρησιμοποιούν συχνά φωτογραφίες ως μέρος, ή ως βάση για το έργο τους; Μήπως και οι φωτογράφοι δεν προσπαθούν να κάνουν τις φωτογραφίες τους να ομοιάζουν με ζωγραφιές;  Μήπως και κάποιοι άλλοι δεν επιμένουν ώστε να είναι απλά και μόνο αυθεντικές οι φωτογραφίες τους;

Υπάρχει πλήρης ελευθερία στη τέχνη και έτσι πρέπει να είναι, μόνο που η φωτογραφία πρέπει να είναι και να αναγνωρίζεται ως αυθεντική φωτογραφία και η ζωγραφική ως ζωγραφική. Με κάθε πρόσφορο - διαθέσιμο μέσο  ο καθένας κάνει ότι τον εμπνέει. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι οι έννοιες θα αλλάξουν να έχουν τη βασική τους σημασία για να μπορούμε να έχουμε κάποια συνεννόηση στο τέλος. Υπάρχει χώρος και ονομασίες για όλα.

Επειδή πολλά γίνονται και γράφονται εδώ και καιρό σχετικά με το imaging, και επειδή η σύγχυση μεγαλώνει, και επειδή είμαι φωτογράφος εδώ και πολλά χρόνια, και έχουν δει πάρα πολλές φωτογραφίες  αλλά και εικόνες - ζωγραφιές τα μάτια μου, θα προσπαθήσω να βοηθήσω λιγάκι.

Αρχίζοντας πάντα από μια καθόλα καθαρή, πιστή, αυθεντική και αντικειμενική φωτογραφία, θέλω να δείξω τα βήματα που μπορεί να κάνει ο καθένας από τη στιγμή της λήψης, μέχρι του σημείου να έχει κάτι κάθε άλλο παρά μια καθαρή, πιστή και αντικειμενική φωτογραφία. Θέλω να δείξω πως θα προκύψει πλέον μια εικόνα, ίσως όχι ζωγραφική αφού δεν θα έχει γίνει δια χειρός και με χρωστήρα, αλλά σίγουρα δεν θα είναι και ντοκουμέντο πιστότητας της ορατής πραγματικότητας. 
Κάποια από τα βήματα που δείχνω, υπάρχει περίπτωση μια μικρή ψηφιακή κόμπακτ να τα δημιουργίσει σχεδόν αυτόματα με επιλογή των αυτόματων ειδικών δημιουργικών προγραμμάτων έκθεσης! Άλλα πάλι περέχονται ως φίλτρα σε αρκετά προγράμματα διαχείρησης και επεξεργασίας ψηφιακών φωτογραφιών, ή εικόνων πλέον.
Ίσως χρειαστεί ένας καινούριος όρος για όλα αυτά τα καινούρια κόλπα εδώ.

Η σημασία του ελεύθερου σχεδίου και του χρώματος.
Έχοντας κάνει μαθήματα γραφιστικής επί τρία χρόνια, το βασικό που μου έδειξαν ήταν πως, με ποιά μέσα, έχοντας γνώση του σχεδίου και του χρώματος δίχως όμως να είμαι ζωγράφος, να μπορώ να δημιουργώ με ταπεινά μέσα (πχ μαύρο και ένα χρώμα σε ένα χαρτί) αισθητικές εικόνες που να έλκουν το θεατή προκειμένου να ασχοληθεί με το περιεχόμενο της συσκευασίας (δίσκοι, βιβλία, εκθέσεις, καταχωρήσεις, ετικέτες, κατάλογοι κλπ).

Καταγράφοντας σήμερα τα βήματα μετατροπής μιας πιστής και αντικειμενικής φωτογραφίας που συχνά χρειάζεται σε πάρα πολλές χρήσεις και εφαρμογές, σε μια εικόνα, πιστεύω πως θα ξεδιαλύνω τη σύγχυση που επικρατεί στο τι είναι φωτογραφία και τι εικόνα. 
Αν και πρακτικά είναι αδύνατο να προβλεφθούν όλες οι παραλλαγές , τα φίλτρα και οι τεχνικές που μπορεί να προσφέρει κάθε θέμα με το δικό περιεχόμενο, τη σύνθεση και το φως, ωστόσο, τα βήματα νομίζω θα βοηθήσουν σε αυτό το ¨οδοιπορικό".

Η βασικότερη όπως και να έχει ιδιότητα της φωτογραφίας είναι πως πραγματικά πείθει για αυτό που δείχνει και κάνει αναγνωρίσιμο το φωτογραφημένο στο καθένα που έχει το χάρισμα της όρασης (βλέπε φωτογραφία ντοκουμέντου).

Πέρα από αυτή τη πραγματική και αυθεντική φωτογραφική λήψη που μπορεί κάθε σύγχρονη ψηφιακή φωτογραφική μηχανή να πραγματοποιήσει, και μάλιστα με ελάχιστη ίσως τεχνική γνώση από τη μεριά του χειριστή της μηχανής, υπάρχουν και πάρα πολλά φίλτρα, και ειδικά προγράμματα έκθεσης. Υπάρχουν ακόμη και φιλμ, εμφανίσεις, μέθοδοι εκτύπωσης που είναι στη διάθεση πλέον του δημιουργικού φωτογράφου, κι όχι του χρήστη της μηχανής.

Το βασικό είναι πως δεν προσφέρονται όλα τα φωτογραφικά θέματα ούτε όλες οι φωτογραφίες για δημιουργικές υπερβάσεις. Επίσης πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ' όψη πως σήμερα ο δημιουργός πρέπει να γνωρίζει όλες τις τεχνικές, τα φίλτρα, τα ειδικά προγράμματα έκθεσης της φωτογραφικής του μηχανής, τις δυνατότητες ενός ισχυρού λογισμικού επεμβάσεων στη δομή του ψηφιακού φωτογραφικού αρχείου, και τη χρήση του υπολογιστή. Γιατί μόνο έτσι θα μπορεί να παίζει τις δημιουργικές υπερβάσεις στα δάχτυλα και να μπορεί εξ αρχής, ήδη από τη σκόπευση του θέματος, να φανταστεί- οραματιστεί το αποτέλεσμα που θα καταλήξει σε καλή φωτογραφία, ή σε μια αξιόλογη εικόνα που θα προκύψει από τη φωτογραφία.

Τα παραδείγματα που ακολουθούν δείχνουν μερικές μόνο από τις δυνατότητες αυτές της φωτογραφίας, αλλά ελπίζω να αποσαφηνίσουν τα όρια φωτογραφίας και φωτογραφικής εικόνας.

Ακόμη ένα βήμα ποιο κάτω, υπάρχουν σήμερα δημιουργοί που συνδυάζοντας περισσότερες από δυο λήψεις, ίσως και ψηφιακές ζωγραφικές τεχνικές καταφέρνουν να δημιουργούν υπέροχες εξωπραγματικές εικόνες, ή, εξωπραγματικές υπερβολές που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση ούτε με τη φωτογραφία, ούτε με τη ζωγραφική. 
Είναι θέμα γούστου η αποδοχή, ή απόρριψη αυτών των εικόνων.

Ένα είδος αυθεντικής φωτογραφίας (θεματολογία) που από την αρχή δεν έχει καμιά ανάγκη φίλτρων και ψηφιακών παρεμβάσεων για να καταλήξει σε υπέρβαση είναι η αφαιρετική φωτογραφία - abstract. Εδώ εξ αρχής ο φωτογράφος δεν ενδιαφέρεται διόλου για το αν το φωτογραφημένο θα μοιάζει, ή θα θυμίζει το πραγματικό, αλλά το αντίθετο προσπαθεί το φωτογραφημένο να προκαλεί τη λογική του θεατή ως προς το τι μπορεί να δείχνει.

Κατά ένα τρόπο και η ασπρόμαυρη φωτογραφία εξ αρχής είναι υπερβατική καθώς το μάτι βλέπει 16.000.000 χρώματα και επομένως η αποδοχή του ΑΜ είναι αφαίρεση και αποτελεί το πρώτο βήμα στη φωτογραφική δημιουργία. 

Τέχνη είναι αφαίρεση και όχι πιστή αντιγραφή του ορατού. Από τα παραδείγματα που εκθέτω προκύπτει πως σήμερα μπορεί η ζωγραφική και η φωτογραφία να διέρχονται σοβαρή υπαρξιακή κρίση ταυτότητας, αλλά είτε προσθετικά, είτε αφαιρετικά παραμένουν αξιόμαχες. Η εικόνα όμως και η εικονογράφηση είναι ευκολότερες από ποτέ άλλοτε, αρκεί να υπάρχει η κατάλληλη τεχνική κατάρτιση και η αισθητική ωριμότητα.

Σημείωση όλες οι "μεγάλες" φωτογραφίες είναι όπως ακριβώς βγήκαν από τον αισθητήρα της μηχανής, αλλά με περιορισμό της ανάλυσης μόνο.

Και κάποια ημέρα, θα επανέλθω με περισσότερα δείγματα για να σας βάλω σε περισσότερες σκέψεις...