Τετάρτη 18 Ιανουαρίου 2012

Το βιολί


Θα έχετε ακούσει να λένε:
-ο καθένας και τα όπλα του,  και, κάθε πράγμα στην ώρα του, ή στο καιρό του.
Όμως δεν αρκεί αυτό, πρέπει το κάθε τι να είναι και στο τόπο του (περιβάλλον που να προδιαθέτει ανάλογα το κοινό, ή το θεατή), με την ανάλογη προετοιμασία, την κατάλληλη εισαγωγή, το ανάλογο κοινό, με τα ανάλογα αισθητικά κριτήρια, την ανάλογη μόρφωση, την εποχή (μόδα-γούστα) και τη δυνατότητα προσέγγισης του έργου τέχνης από το κοινό.

Κάποια στιγμή λοιπόν, το 2007, η εφημερίδα Washington Post έκανε ένα πείραμα το οποίο και κατέγραψε κάποιος σε video. Χρησιμοποίησε ένα διάσημο σολίστα βιολιστή, το Joshua Bell ο οποίος ερμήνευσε πολύ γνωστά κλασσικά κομμάτια γραμμένα ειδικά για βιολί σε ένα χώρο όπου περνάει πολύς κόσμος πηγαίνοντας στην εργασία του, δηλαδή σε κάποιο σταθμό του metro.


Το βιολί ήταν ένα πανάκριβο Stradivarius του 1713 αξίας 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων, κατασκευασμένο από τον Antonio Stradivari. Ο σολίστας έπαιξε για 45 περίπου λεπτά σε ώρα αιχμής. Πέρασαν από μπροστά του μερικές χιλιάδες, σταμάτησαν όμως ελάχιστοι, κάποιοι άφησαν φιλοδώρημα και έτσι ο βιολιστής συγκέντρωσε ένα μικρό ποσό, περίπου 30 δολάρια. Κάποια παιδάκια σταμάτησαν κοντά στο μουσικό για να τον ακούσουν, αλλά οι γονείς τους τα τράβηξαν ανυπόμονα για να συνεχίσουν τη πορεία τους.
Όταν ο Joshua Bell σταμάτησε να παίζει κανείς δεν το πρόσεξε, κανείς δεν χειροκρότησε. Σιγά τώρα!
Λίγες ημέρες πριν, ο ίδιος βιολιστής έπαιξε σε ένα θέατρο της Βοστώνης όπου η τιμή του φθηνού εισιτηρίου ήταν περίπου 100 δολάρια. Ο Bell αμείβεται με περίπου 1000 δολάρια το λεπτό! Όσο για το βιολί, αν δεν ήτανε δικό του, θα πρέπει να περίμενε πολύ καιρό για να πάρει σειρά να παίξει με αυτό.

Το συγκεκριμένο πείραμα,  οργανώθηκε ως μέρος μιας κοινωνικής μελέτης περί του τι εκλαμβάνουμε ως σημαντικό, τι μας αρέσει, και σε τι δίνουμε προτεραιότητα. Η γενική περιγραφή του πειράματος ήταν: « Σε ένα συνηθισμένο περιβάλλον, σε μια ακατάλληλη ώρα, αντιλαμβανόμαστε το ωραίο;  Σταματάμε για να το ευχαριστηθούμε;  Αναγνωρίζουμε το ταλέντο σε ένα μη-αναμενόμενο περιβάλλον;»



Ε λοιπόν, όταν κάνεις ανόητες ερωτήσεις θα λάβεις ανάλογης ποιότητας απαντήσεις.
Δεν χρειάζεται κανενός είδους πείραμα για να αποδειχτούν βασικά και γνωστά πλέον πράγματα σχετικά με το τι είναι η τέχνη, σε ποιόν ανήκει το έργο τέχνης, πως αυτή προσλαμβάνεται από το κοινό, πως προβάλλεται από τα μέσα, πως εκτιμάται, πως ανταμείβεται ο δημιουργός, ποιος απολαμβάνει, ποιος πληρώνει και πόσο, τι σημαίνει εμπόριο τέχνης, ποιος κερδίζει τελικά, τι κερδίζει.
Παραθέτω μια σειρά προβληματισμών σχετικά με το πείραμα αυτό.
1) Ποιος και γιατί θα πρέπει να αναγνωρίσει το βιολιστή αν δεν  τον έχει προβάλλει η TV? Ως γνωστό, μόνο οι φελλοί επιπλέουν! Ε, και η "σοβαρή" η κλασσική μουσική δηλαδή δεν έχει και πολύ πέραση σήμερα.
2)  Ποιος θα σταθεί σε ένα σταθμό να ακούσει ένα τόσο ευαίσθητο όργανο όπως το βιολί, αν δεν έχει προηγηθεί ανάλογη ανακοίνωση – ενημέρωση που να προσεγγίσει τους φιλόμουσους. Αλλά κι ο πραγματικά φιλόμουσος πως να αντέξει τέτοια φασαρία; τόσες παρεμβολές;
3) Γιατί να σταθεί κάποιος και πώς να απολαύσει την ευαίσθητη αυτή  μουσική σε ένα χώρο που δεν ευνοεί τη σωστή αναπαραγωγή; Και μάλιστα όταν αγχώνεται γιατί πρέπει να είναι στην ώρα του για να κτυπήσει κάρτα;


4) Η τέχνη είναι είδος εμπορεύσιμο ατυχώς. Όταν η τέχνη προσφέρεται δωρεάν, σε πολλά ανάτυπα, οι περισσότεροι δεν μπορούν να πιστέψουν ότι έχει κάποια αισθητική αξία.
5) Η προσοχή διασπάται σε ένα χώρο με περαστικούς και οι ήχοι παρεμβάλουν «σαβούρα», ο χώρος ενός σταθμού metro έχει σχεδιαστεί για άλλη χρήση κι όχι για αναπαραγωγή μουσικής για βιολί.
6) Είτε το βιολί ήταν αξίας 100 δολαρίων, είτε 100.000 δολαρίων είτε αυτό το πανάκριβο Stradivarius, λυπάμαι, αλλά για τους βιαστικούς περαστικούς και μη γνώστες-εκτιμητές των οργάνων, δεν υπάρχει διαφορά. Στο χώρο αυτό ο ήχος λογικά θα παραμορφώνεται και οι παρεμβολές θα καταστρέφουν κάθε ίχνος ποιότητας. Ας αφήσουμε που ο μουσικός κινδυνεύει για αυτό που κρατάει αν κάποιος πονηρός καταλάβει πόσο αξίζει!
7) Φυσικά κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει κανένα για το ότι δεν του αρέσει κάτι, κι αυτό δεν έχει σχέση, ή έχει ελάχιστη με το αισθητικό υπόβαθρο. Μια μελέτη, ή πείραμα αυτού του είδους απλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να γεμίσει το κενό ύλης ενός ΜΜΕ.
8) Τα όποια συμπεράσματα και οι παρατηρήσεις απλά βοηθάνε να κατανοήσουμε περισσότερο το πόσο ευαίσθητη είναι η τέχνη και πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε όταν αναφερόμαστε σε αυτή, στους δημιουργούς και τις αμοιβές τους. Όταν σχεδιάζουμε ένα καλλιτεχνικό γεγονός το κοινό πρέπει να είναι ενήμερο για το «προϊόν» και η προσφορά να είναι ανάλογη έτσι ώστε να υπάρξει μια επιτυχημένη επικοινωνία ανάμεσα στους πομπούς και στους δέκτες.


9) Τελικά η "μάζα" ζει κρυφά από το θεό. Η τέχνη, είναι για τους λίγους μυημένους και τους έχοντες (χρόνο χρήμα, χώρο και σχετική μόρφωση), κι ας μην έχουν μερικοί την απαίτηση να σταματάνε όλοι μπροστά στο "περιττό", πλην απαραίτητο, καθώς ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει μόνο με ψωμί. Γιατί πολύ απλά, οι έχοντες δεν έχουν αφήσει πλέον ούτε ψίχουλο στους μη έχοντες.
10) Μετά από όλα αυτά, ελπίζω να γίνει κατανοητό ότι η "ευτελής" και ταπεινή φωτογραφία είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Εδώ το μικρό, αόρατο, ασήμαντο, απρόσμενο, αποδεκτό, ή μη αποδεκτό, είναι για το φωτογράφο-δημιουργό μια συνεχής πρόκληση, όσο για το μεγάλο θέμα; Πόση αξία μπορεί να έχει κάτι που όλοι το βλέπουν και μπορούν να το φωτογραφίσουν; Μάτια γερακιού και ψυχή αγγέλου λοιπόν.

Γιάννης Γλυνός