Σάββατο 27 Απριλίου 2013

Φωτογραφίες και πνευματικά δικαιώματα


Προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των φωτογράφων σύμφωνα με το νόμο 2121/93


Για τις φωτογραφίες, όπως και για όλα τα άλλα πνευματικά έργα του λόγου, της τέχνης, της επιστήμης, υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα (copyright).
Αυτά τα δικαιώματα στην Ελλάδα ρυθμίζονται με το Ν2121/93.
Ο φωτογράφος, με βάση το νόμο αυτό, αποκτά για τις φωτογραφίες του όλα τα δικαιώματα χωρίς να απαιτείται καμιά άλλη διατύπωση και ανεξάρτητα από την αξία κάθε φωτογραφίας.
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελούνται από: το περιουσιακό και από το ηθικό δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Η εκμετάλλευση του δικαιώματος, δηλαδή η αμοιβή, του φωτογράφου, είναι μια εξουσία του περιουσιακού δικαιώματος.
Η αναγνώριση της πατρότητας της κάθε φωτογραφίας, δηλαδή ποιανού είναι η φωτογραφία, ή το όνομα του φωτογράφου που τη τράβηξε, είναι μια εξουσία του  ηθικού δικαιώματος.
Με βάση αυτά τα δικαιώματα, ο φωτογράφος μπορεί να επιτρέπει, ή να απαγορεύει τη χρήση του έργου του, να καθορίζει τους όρους εκμετάλλευσής του, καθώς και δικαιούται να αναγράφεται το όνομά του ως δημιουργού της φωτογραφίας.
Οι φωτογραφίες προστατεύονται ως αυτοτελή έργα και για να γίνεται νόμιμα η εκμετάλλευσή τους από τρίτους, πρέπει ο δημιουργός φωτογράφος να έχει εκχωρήσει εγγράφως αντίστοιχο δικαίωμα (άδεια εκμετάλλευσης) για κάθε συγκεκριμένη χρήση του έργου του, ή , να έχει μεταβιβάσει το περιουσιακό δικαίωμα του έργου του.
Η άδεια εκμετάλλευσης (χρήση της φωτογραφίας) εκχωρείται μόνο από το δημιουργό φωτογράφο, αφού η χρήση των φωτογραφιών του αποτελεί μέρος του πνευματικού δικαιώματος, και συγκεκριμένα του περιουσιακού δικαιώματός του.
Οποιαδήποτε χρήση φωτογραφίας, (αντιγραφή, αναπαραγωγή, κλπ) χωρίς άδεια από το δημιουργό της, είναι παράνομη. Οι κυρώσεις του νόμου, ποινικές και αστικές είναι αυστηρότατες. Οι κυρώσεις επιβάλλονται μετά από προσφυγή του ίδιου του θιγόμενου φωτογράφου δικαστικά.
Προβλέπονται ποινές φυλάκισης ενός έτους τουλάχιστον, αποζημίωση τουλάχιστον του διπλάσιου της αγοραίας τιμής κάθε έργου.
Απαγορεύεται επίσης οιαδήποτε παραποίηση, αλλοίωση ή και χρήση τμήματος φωτογραφίας χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού.
Η αναγραφή του ονόματος του φωτογράφου σε κάθε χρήση φωτογραφίας είναι εκ του νόμου υποχρεωτική και ανεξάρτητη από τυχόν άλλους όρους της άδειας εκμετάλλευσης.
Ορισμένα δικαιώματα, επειδή είναι πρακτικά αδύνατο να τα ασκήσει κάθε δημιουργός μόνος του, όπως πχ το δικαίωμα της εύλογης αμοιβής, που αφορά την αποζημίωση των δημιουργών για την ιδιωτική αναπαραγωγή και προσωπική χρήση των έργων που έχουν προηγουμένως δημοσιευθεί νόμιμα, ο νόμος 21211/93 προβλέπει ότι ασκούνται υποχρεωτικά από τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης, και στη περίπτωση των φωτογράφων ο οργανισμός είναι ο Φοίβος.
Σε απλή γλώσσα, ο φωτογράφος είτε ως ελεύθερος επαγγελματίας, είτε ως μισθωτός, δεν πουλάει φωτογραφίες, αλλά μεταβιβάζει το περιουσιακό του δικαίωμα επ’ αυτών, ή εκχωρεί ορισμένες εξουσίες του περιουσιακού του δικαιώματος έναντι αμοιβής που έχει συμφωνηθεί, γιατί το ηθικό του δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο.

Ο νόμος 2121/93 «Περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Συγγενικών Δικαιωμάτων», που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ αρ. Φύλλου 25/τεύχος Α΄/4-3-93, ρητά κατοχυρώνει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας του φωτογράφου τόσο μέσα από τις γενικές διατάξεις του άρθρου 2 «Περί Αντικειμένου του Δικαιώματος», του άρθρου 3 «Περί Περιουσιακού Δικαιώματος», του άρθρου 4 «Περί Ηθικού Δικαιώματος», αλλά και ειδικότερες διατάξεις, όπως το άρθρο 38 που αναφέρεται αποκλειστικά στα «Δικαιώματα Φωτογράφων».
Οι φωτογραφίες - «πρωτότυπα πνευματικά δημιουργήματα της τέχνης», προστατεύονται ως αυτοτελή έργα που εκφράζονται με ορισμένη μορφή. Ο δημιουργός αποκτά τις εξουσίες πάνω στο έργο του πρωτογενώς, με τη δημιουργία του έργου και χωρίς άλλες διατυπώσεις, η δε προστασία είναι ανεξάρτητη από την αξία του έργου.
Στα χέρια του δημιουργού-φωτογράφου προσφέρεται το απαραίτητο πλέγμα διατάξεων που τον κατοχυρώνουν. Η μεθόδευση της προστασίας και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων του φωτογράφου εφ` όσον παραβιασθούν, ανήκει πλέον στη δική του πρωτοβουλία.
Παραθέτουμε στη συνέχεια τα βασικά σημεία του Ν.2121/93 όσον αφορά την προστασία των δικαιωμάτων του φωτογράφου:

Aρθρο 1
Πνευματική ιδιοκτησία

1. Οι πνευματικοί δημιουργοί, με τη δημιουργία του έργου, αποκτούν πάνω σ' αυτό πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα).

2. Τα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνουν τις εξουσίες, που προβλέπονται στα άρθρα 3 και 4 του παρόντος νόμου.


Aρθρο 2
Αντικείμενο του δικαιώματος

1. Ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη.
4. Η προστασία του παρόντος νόμου είναι ανεξάρτητη από την αξία και τον προορισμό του έργου, καθώς και από το γεγονός ότι το έργο προστατεύεται ενδεχομένως και από άλλες διατάξεις.

5. Η προστασία του παρόντος νόμου δεν εκτείνεται σε επίσημα κείμενα με τα οποία εκφράζεται η άσκηση πολιτειακής αρμοδιότητας και ιδίως σε νομοθετικά, διοικητικά ή δικαστικά κείμενα, καθώς και στις εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης, στις ειδήσεις και στα απλά γεγονότα ή στοιχεία

Aρθρο 3
Το περιουσιακό δικαίωμα

1. Το περιουσιακό δικαίωμα δίνει στο δημιουργό ιδίως την εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει: α) την εγγραφή και την αναπαραγωγή του έργου με κάθε μέσο, όπως μηχανικά, φωτοχημικά ή ηλεκτρονικά μέσα· β) τη μετάφραση του έργου· γ) τη διασκευή, την προσαρμογή ή άλλες μετατροπές του έργου· δ) τη θέση σε κυκλοφορία του πρωτοτύπου ή αντιτύπων του έργου με μεταβίβαση της κυριότητας, με εκμίσθωση ή με δημόσιο δανεισμό, καθώς και την επιβολή περιοριστικών όρων στη μεταβίβαση, την εκμίσθωση ή το δημόσιο δανεισμό, ιδίως σε ό,τι αφορά τη χρήση των αντιτύπων· ε) την παρουσίαση του έργου στο κοινό· στ) τη δημόσια εκτέλεση του έργου· ζ) τη μετάδοση ή αναμετάδοση του έργου στο κοινό με τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, με ηλεκτρομαγνητικά κύματα ή με καλώδια ή με άλλους υλικούς αγωγούς ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, παραλλήλως προς την επιφάνεια της γης ή μέσω δορυφόρων η) τη εισαγωγή αντιτύπων του έργου, που παρήχθησαν στο εξωτερικό χωρίς τη συναίνεση του δημιουργού ή, εφόσον πρόκειται για εισαγωγή από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, που το δικαίωμα της εισαγωγής αντιτύπων στην Ελλάδα είχε συμβατικά διατηρηθεί από το δημιουργό.
2. Δημόσια θεωρείται κάθε χρήση ή εκτέλεση ή παρουσίαση του έργου, που κάνει το έργο προσιτό σε κύκλο προσώπων ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον, ανεξαρτήτως από το αν τα πρόσωπα αυτού του ευρύτερου κύκλου βρίσκονται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους.

Aρθρο 4
Το ηθικό δικαίωμα

1. Το ηθικό δικαίωμα δίνει στο δημιουργό ιδίως τις εξουσίες: α) της απόφασης για το χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο κατά τους οποίους το έργο θα γίνει προσιτό στο κοινό (δημοσίευση)· β) της αναγνώρισης της πα­τρότητας του πάνω στο έργο και ειδικότερα την εξουσία να απαιτεί, στο μέτρο του δυνατού, τη μνεία του ονόματος του στα αντίτυπα του έργου του και σε κάθε δημόσια χρήση του έργου του ή, αντίθετα, να κρατάει την ανωνυμία του ή να χρησιμοποιεί ψευδώνυμο· γ) της απαγόρευσης κάθε παραμόρφωσης, περικοπής ή άλλης τροποποίησης του έργου του, καθώς και κάθε προσβολής του δημιουργού οφειλόμενης στις συνθήκες πα­ρουσίασης του έργου στο κοινό· δ) της προσπέλασης στο έργο του, έστω και αν το περιουσιακό δικαίωμα στο έργο ή η κυριότητα στον υλικό φορέα του έργου ανήκει σε άλλον, οπότε η προσπέλαση πρέπει να πραγματοποιείται κατά τρόπο που προκαλεί τη μικρότερη δυνατή ενόχληση στο δικαιούχο· ε) προκειμένου περί έργων λόγου ή επιστήμης, της υπαναχώρησης από συμβάσεις μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος ή εκμετάλλευσής του ή άδειας, εκμετάλλευσής του εφόσον αυτό είναι αναγκαίο για την προστασία της προσωπικότητας του εξαιτίας μεταβολής στις πεποιθήσεις του ή στις περιστάσεις και με καταβολή αποζημίωσης στον αντισυμβαλλόμενο για τη θετική του ζημία.

3. Το ηθικό δικαίωμα είναι ανεξάρτητο από το περιουσιακό δικαίωμα και παραμένει στο δημιουργό ακόμα και μετά τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος.

Aρθρο 6
Αρχικός δικαιούχος

1.O δημιουργός ενός έργου είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του έργου.

2. Τα δικαιώματα αποκτώνται πρωτογενώς χωρίς διατυπώσεις.

Aρθρο 14
Τύπος των δικαιοπραξιών

Δικαιοπραξίες που αφορούν τη μεταβίβαση εξουσιών από το περιουσιακό δικαίωμα, την ανάθεση ή την άδεια εκμετάλλευσης και την άσκηση του ηθικού δικαιώματος είναι άκυρες αν δεν καταρτισθούν εγγράφως. Την ακυρότητα μπορεί να επικαλεσθεί μόνο ο πνευματικός δημιουργός.

Aρθρο 38
Δικαιώματα φωτογράφων

1. Η μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος ή η σύμβαση και η άδεια εκμετάλλευσης, που αφορούν δημοσίευση φωτογραφίας σε εφημερίδα ή περιοδικό ή άλλο μέσο μαζικής ενημέρωσης, καλύπτει, εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, τη δημοσίευση της φωτογραφίας στη συγκεκριμένη εφημερίδα ή το συγκεκριμένο περιοδικό ή το συγκεκριμένο μέσο μαζικής ενημέρωσης, στο οποίο αναφερόταν η μεταβίβαση ή η σύμβαση και η άδεια εκμετάλλευσης, καθώς και τη διατήρηση της στο αρχείο τους. Για κάθε δημοσίευση μετά την πρώτη, οφείλεται το μισό της τρέχουσας αμοιβής. Η δημοσίευση φωτογραφίας από αρχείο εφημερίδας ή περιοδικού ή άλλου μέσου μαζικής ενημέρωσης, που έχει μεταβιβασθεί δεν επιτρέπεται χωρίς την αναφορά του τίτλου της εφημερίδας ή του περιοδικού ή του ονόματος του μέσου μαζικής ενημέρωσης, στο αρχείο των οποίων έχει περιέλθει αρχικά με νόμιμο τρόπο η φωτογραφία.

2. Εφόσον για τη δημοσίευση της φωτογραφίας παραχωρείται το πρωτότυπο της φωτογραφικής αποτύπωσης, η παραχώρηση αυτή, αν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, αφορά μόνο τη χρήση του πρωτοτύπου που πρέπει να επιστρέφεται στο φωτογράφο μετά την πραγματοποίηση της χρήσης για την πρώτη δημοσίευση.

3. Ο φωτογράφος διατηρεί το δικαίωμα αναζήτησης και επιστροφής των φωτογραφιών του, που δεν έχουν δημοσιευθεί, σε οποιοδήποτε χρονικό διάστημα μετά την παρέλευση τριμήνου από τη σύμβαση ή την άδεια εκμετάλλευσης προς τη συγκεκριμένη εφημερίδα ή το συγκεκριμένο περιοδικό ή άλλο μέσο μαζικής ενημέρωσης.

4. Σε κάθε δημοσίευση φωτογραφίας, πρέπει να αναφέρεται το όνομα του φωτογράφου. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση μεταβίβασης αρχείου εφημερίδας ή περιοδικού ή άλλου μέσου μαζικής ενημέρωσης.

5. Ο ιδιοκτήτης εφημερίδας ή περιοδικού δεν μπορεί να εκδίδει βιβλία ή λευκώματα και να πραγματοποιεί εκθέσεις χρησιμοποιώντας ως υλικό φωτογραφίες του μισθωτή φωτογράφου χωρίς την άδεια του. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση δανεισμού.

Aρθρο 39
Ακυρότητα αντίθετων συμφωνιών

Συμφωνίες, που προβλέπουν ρυθμίσεις διαφορετικές ή ύψος αμοιβών χαμηλότερο από τα καθοριζόμενα με τα προηγούμενα άρθρα του παρόντος κεφαλαίου, είναι, εφόσον δεν ορίζεται άλλως στο νόμο, άκυρες κατά το μέτρο που περιέχουν ρήτρες δυσμενέστερες για τους δημιουργούς.

Aρθρο 72
Κατάργηση διατάξεων και ρύθμιση άλλων θεμάτων

5. Το άρθρο 38 παράγραφος 4 εδάφιο α' του παρόντος νόμου εφαρμόζεται για τη δημοσίευση οποιασδήποτε φωτογραφίας.

Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.foebus.gr/